zumrut_

100. YIL HİCAZ DEMİRYOLU SERGİSİ 1908-2008

Sultan II. Abdülhamit, "Hicaz DEmiryolu'na ait iradesini 2 Mayıs 1900 tarihinde yayınladı. İnşaat ise 1 Eylül 1900 tarihinde fiilien başladı. Demiryoluna 1.05 metre açıklıkta dar hatlı raylar döşendi. Böylece yapım maliyetinin diğer hatlara göre daha ucuza gelmesi ve yapımının daha kolay oalcağı düşünüldü.

Hicaz Demiryolu projesi, İslam dünyasında coşkuyla karşılanırken Avrupa devlerleri tarafından ise gerçekleşmesi imkansız bir hayal olarak görüldü. Osmanlı, Hİndistan, İran ve Arap basınları tarafından yakından takip edildi.

Hicaz Demiryolu'nun tahmini maliyeti 4 milyon lira oralak hesaplanmıştı. Bu rakam, 1901 yılı devlet bütçesindeki harcamaların %18'ini teşkil ediyordu. Devletin sıkıntılı bir döneminde maliyeti böylesine yüksek bir preojenin finansmanı toplanacak bağışlarla karşılanması mdüşünüldü.

Sultan, Hicaz Demiryolu'na 50.000 lira bağışta bulunarak kampanyayı başlattı.Onu diğer devlet erkanı, üst seviyedeki bürokratlar, askerler ve memurlar izledi. Resmi nitelikteki yardımları halkın bağışları takip etti. Gerçekten de dünyanın dört bir tarafından gelen bağışlar, gerekli sermayenin önemli bir bölümünü sağladı.Sırf Hindistan'dan gelen bağış 40.000 liraya yakındı.

Demiryolu yapımına ilk olarak Şam-Der'a arasında başlandı. !903'te Amman'a, 1904'te Maan'a ulaşıldı.Maan'dan Akabe körfezine bir şube hattı yapılarak Kızıldeniz'e çıkılmak istendi ise de ingilizlerin karşı çıkması sonucu gerçekleştirilemedi.

Yolcu taşımacılığına 1 Eylül 1905 yılında başlandı.Aynı sene Mudevvera'ya ve 1 Eylül 1906 tarihinde de Medayin-i Salih'e ulaşıldı. el-Ula'ya 1907'de ve nihayet Medine'ye 31 Ağustos 1908'de varıldı. O tarihe kadar toplam 1464 km'yi bulan Hicaz Demiryolu, Sultan Abdülhamit'in tahta çıkışının 33. yıldönümü olan 1 Eylül 1908 tarihinde yapılan resmi törenle bütünüyle işletmeye açıldı.Hicaz Demiryolu, I. Dünya Savaşı'na kadar yoğun bir şekilde kullanıldı.

Şam'dan Amman'a her gün, Medine'ye ise haftada üç gün seferler yapılıyordu. Trenler, pazartesi,çarşamba ve cumartesi günleri sabah 7.30'da Şam'dan hareket ediyor ve 4. gün öğleden sonra saat 3'te Medine'ye ulaşıyordu.Medine'den dönüş günleri isesalı, perşembe ve pazar günleri idi. Ayrıca haftada bir Şam'dan ve Hayfa'dan yemekli ve yataklı ekspres seferi düzenleniyordu.Bu özel trenin Medine'ye varış süresi yalnızda 48 saatti.Bu seferlerin dışında Medine'ye yük ve su taşıyan programlı ve programsız tren seferleri bulunmaktaydı.Hattın Hayfa şubesinden ise, Şam'a her gün yaklaşık 12 saat süren düzenli tren seferleri yapılmaktaydı. Gerektiğinde ek seferler düzenleniyordu.

Demiryolu boyunca yedi büyük bakım atölyesi bulunmaktaydı.Mesela ŞAm'ın Kadem istasyonu 43200 metrekare alan üzerine kuruldu.Bugün hala faaliyette olan bu dev atölye, bölgede ilk defa elektrik enerjisi kullanan mekan olma özelliğini de taşımaktadır. 1911 yılında demiryolu, Kadem'dem Şam'ın merkezine doğru 3 kilometre daha uzatılarak Şam'ın tam orta yerindeki modern yeni istasyon binasına kavuştu. Bu istasyon binası, bugün hala faaliyette ve Suriye'deki "Hicaz Demiryolları Genel Müdürlüğü"nün merkez binasıdır.

Hicaz Demiryolu'nun inşaatı sırasında birçok köprü, istasyon, tünel, menfez,gölet, çeşme,fabrika, hstahane, dökümhane,okul, mescit,karantina,tamir atölyesi vs. yapıldı. Bazı istasyonlarda postaneler ve telgraf merkezleri kuruldu, özellikle Hicaz Telgraf hattı resmi ve sivil haberleşmede çok büyük kolaylıklar sağladı.

Demiryolu dışında yapılan inşaat faaliyetlerinden bazıları şunlardır: Şam'da lkomotif, vagon tamir ve bakım atölyesi, Medine tren ve lokomotif bakım atölyesi, 2.666 adet kagir köprü ve menfez, 7 adet demir köprü, 9 adet tünel, 96 adet istasyon,7 adet gölet,Hayf, Der'a ve Maan'da fabrika,Hayfa'da iskele, ambarlar, dökümhane,boruhane, Maan'da otel ve hastahane, Tebuk'de hastahane, 37 adet su deposu.

II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesine kadar "Hamidiye Hicaz Demiryolu" olarak anılan ve 18 Ocak 1909'dan itibaren de sadece " Hicaz Demiryolu" olarak bilinen hat, yapılan şube hatları ile beraber 1918'de 1.900 km'yi aşmıştır.

1910'da trenlerle taşınan sivil yolcu sayısı 169.448, 1913'te 232.563 olarak gerçekleşti. 1908'den 1913'e kadar toplam 968.000 sivil yolcu taşndı.Senede ortalama 16.000 hacı Hicaz Demiryolu'nu kullanmaktaydı. Yapılan hesaplara göre İstanbul'dan Mekke'ye demiryolu ile ulaşım 120 saatte gerçekleşebilecekti.2 lira olan Şam-Medine arası hac yolculğu yaklaşık 72 saatte gerçekleşiyordu.Demiryolu, sebze, meyve, tuz, pirinçimeşrubat,tütüniunikömür gibi ticari eşya ile hayvan nakliyatı için de önemli bir ulaşım vasıtasıydı.1910'da yaklaşık 66 bin ton, 1913'te 112 bin ton ticari eşya nakledildi.Aynı yıllarda taşınan hayvan sayısı ise 1910'da 2788 ve 1913'de 6477 olarak gerçekleşti. 1910 yılında 367.890 lira gelir, 71.167 lira kar, 1913 yılında ise 329.647 lira gelir, 78.619 lira kar elde edildi.

Medine Komutanı Fahrettin Paşa'nın, Mondros Mütarkesi'nin 16. maddesi gereğince 7 Ocak 1919'da imzaladığı Şartname gereği Medine'yi teslim ve tahliye etmesi ile birlikte Hicaz Demiryolu üzerindeki Osmanlı hakimiyeti de sona erdi. Medine'de bulunan Kukaddes Emanetler ile binlerce sivil halkın kurtarılması Hicaz Demiryolu sayesinde oldu.

Hicaz Demiryolu'nun 100. yılında, bu dev projeyi hayata geçiren Sultan Abdülhamit Han'ı bütün işçi ve mühendislerimizi, kıt imkanlarına rapmen bağışlarıyla katkı sağlayanları, hattın korunması ve güvenliğini sağlayan kahraman askerlerimizi hayırla yad ediyoruz...






Zerka-Amman arasında demiryolu yapım çalışmaları 1903




Kudüs Tren istasyon açılış töreni



Amman tren istasyonu 1906 // Midevvere tren istasyonu 1906



Hayfa tren istasyonu. Hicaz Demiryolu gelene kadar küçük bir kasaba olan Hayfa, bu sayede bölgenin önemli bir ticaret ve ulaşım merkezi haline geldi



Eskişehir Tren istasyonu 1897



Konya tren istasyonu 1897






Hayfa tren istasyonunun dua ile açılış töreni 1905