Hükümetin Ermeni açılımı yada Ermeni protokolü çerçevesinde Ermeni soykırımı iddialarının Türk,Ermeni,ABD,Rus,İngiliz ve İsviçreli tarihçiler tarafından araştıılması gündemde.Ben de bu noktada bu paylaşımın faydalı olacağını düşünüyorum:
Turklere Karsi Yapilan Soykirimlar ve Hocali Soykirimi
Sinan OGAN
Uluslararasi Iliskiler ve Stratejik Analizler Merkezi - TURKSAM Baskani
Tarih Turklere karsi yapilan soykirimlarla doludur. Biz Turkler agit yakmayi bilmedigimiz (veya bunu yapmadigimiz icin) hicbir zaman bize karsi yapilan soykirimlari, zulumleri pek tarih yaddasimiza kazimamis, cabuk unutmusuz. Oysa Turklerin Bati'da Viyana'dan Doguda ise Kafkaslardan cekilmeye baslamalari onlarin hep soykirima ugradiklari hadiselerle doludur. Viyana'da, Bosna'da, Mora'da, Tri Police'de Balkanlarin diger bolgelerinde; yakin tarihimizde Bosna'da soykirima ugrayan hep biz Turkler ve Muslumanlar olmusuzdur. Diger taraftan Kafkaslara baktigimizda yine son iki yuzyilin tarih sayfasinin hep Turklere karsi yapilan soykirimlarla dolu oldugunu gostermektedir. Biz Igdir'da cocuklugumuzda hep dedelerimizden, ninelerimizden o trajik 97 harbini ve Igdir bolgesinde (gaca gac) olarak bilinen hadiseleri dinleyerek buyumusuzdur. O hadiselerde Ermeniler bizim atalarimizi camilere doldurup yakmistir, onlarin isbirlikcileri bu soykirimdan kurtulanlari soyup bircogunu da oldurmustur. Irevan hanliginda, Baku'de, Gence de ve daha nice Turk bolgesinde katledilen hep Turkler olmustur. Ancak bugun Bati kamuoyuna baktigimiz zaman bu suclamalara maruz kalan ne tezattir ki, hep Turklerdir.
Turklere karsi tarihin her doneminde yapilan soykirimlarin son ornegi bundan tam 15 yil once Hocali'da yasanmistir. Bugun Ankara'da Azerbaycan Kultur Dernegi ve Turk Ocagi olarak ortaklasa duzenlenen bir konferansta Hocali'da yasanan soykirimi konusuyor, aniyoruz. Ancak gonul isterdi ki, "hepimiz Ermeniyiz diyen, hepimiz Hrant'iz diyen kesimler ve ozellikle de basin burada olsaydi ve hepimiz Azerbaycan Turkuyuz, hepimiz Hocaliliyiz diyebilseydi. Ve ayni sekilde gonul ister ki, benzer konferanslar dunyanin neresinde yasiyor olsalar da butun Turkler ve Muslumanlar tarafindan yapilsaydi asil soykirimcilar desifre edilseydi.
Azerbaycan'in Ugradigi Tehcir ve Soykirimlar
1988 yilindan baslayan Azerbaycan – Ermenistan savasinda Azerbaycan topraklarinin yuzde 20'den fazlasi isgal edilmis ve 1 milyondan fazla insan gocmen durumunda yasanmak mecburiyetinde birakilmistir. 8 milyon nufusu olan Azerbaycan'da bir milyondan fazla insan diger bir ifade ile ulkede yasayan her 8 kisiden birisi gocmen durumundadir. Gocmen nufusun toplam nufusa bolumunde ortaya cikan rakam acisindan Azerbaycan dunyanin en cok gocmen barindiran ulkesidir. Azerbaycan topraklarinin yuzde 20'si Ermenistan tarafindan isgal edilmistir ve nufusunun yuzde 13'u kendi tarihsel yurtlari icerisinde gocmen durumundadir.
Ermenilerin "Buyuk Ermenistan'i" kurmak icin Azerbaycan Turklerini ilk planli tehcir ve soykirimi 1905-1907 yillari arasinda gerceklesmisir. Azerbaycan Turkleri daha sonra 1918-20 yillarinda ikinci defa guc tatbik edilerek kendi topraklarindan surulmustur. SSCB doneminde Ermenistan'da yasayan Azerbaycan Turkleri 1948-53 yillarinda "buyuk goce" tabi tutarak yaklasik 150 bin Azeri tarihi yurtlari olan Ermenistan'dan kovulmus ve Azerbaycan Turkleri ucuncu kez tehcire maruz birakilmistir. Son tehcir ve soykirim ise modern dunyanin gozleri onunde 1988 yilinda baslayan catismalarla gerceklesmistir.
1988 yilinda silahli catismaya donusen Daglik Karabag sorunu kisa sure sonra Daglik Karabag'in sinirlari disina tasmis ve cephede kazanilan askeri basarilar Ermenilerin Azerbaycan'in iclerine kadar sokulmalarina olanak saglamistir. Netice itibariyle Azerbaycan topraklarinin yuzde 20'si Ermenistan Silahli Kuvvetleri tarafindan isgal edilmistir. Bu isgal sirasinda 20 binden fazla Azerbaycan vatandasi oldurulmus (bu konuda bazi yazarlar her iki taraftan 1988-1994 yillari arasinda toplam 35 bin kisinin oldugunu ifade etmektedirler), 20 binden fazlasi yaralanmis, 50 bini sakat olmus ve 5.101 Azerbaycan Turku ise kayip olmus ve/veya esir edilmistir. Esir olan Azerbaycan Turklerinin 66'si cocuklardan ibarettir. Azerbaycan'da aile fertlerinden bir ve/veya birkaci savasta oldugu icin 7.737 aile "sehit ailesi" statusu almistir. Genelde Azerbaycan nufusunun 1/3'u Daglik Karabag savasindan dogrudan veya dolayli olarak zarar gormustur. Daglik Karabag sorunu ile ilgili olarak ta sosyal, ekonomik ve siyasal sorunlardan butun ulke vatandaslari etkilenmektedir.
Savasin Maliyeti:
Ermeni isgali Azerbaycan'in onemli miktarda ekonomik kaybina da sebep olmustur. 60 Milyar $ olarak hesaplanan bu ekonomik kayip ile Azerbaycan'in bu bolgesinde 7.000'e yakin sanayi, tarim ve diger muesseseler kapatilmistir. Bu muesseseler ile ulke ekonomisinde toplam tahil hasilatinin % 24'u, alkollu icki imalatinin % 41'i, patates uretiminin % 46'si, et uretiminin % 18'i ve sut uretiminin ise % 34'u karsilanmaktaydi. Yanisira; bu bolgede bulunan 616 okul, 242 cocuk yuvasi, 683 kutuphane, 464'den fazla tarihi eser ve muze, 695 hastane, poliklinik ve saglik ocagi, Azerbaycanlilarin meskunlastigi 724 sehir, koy ve kasaba isgal edilmistir. Azerbaycan'in bu bolgelerinin isgali ile beraber ulkenin ekolojik sistemine onemli miktarda zarar verilmis, bolgedeki ormanlar tahrip edilmistir.
Azerbaycan'da Isgal Edilen Topraklar:
1988 yilinda silahli catismaya donen Azeri-Ermeni sorunu kisa bir surede Azerbaycan ve Ermenistan'in bir bolgesel savasina donusmus ve Ermenistan silahli kuvvetleri bu catismalar neticesinde 1988 yilindan ateskesin yapildigi 12 Mayis 1994 tarihine kadar Daglik Karabag'in tamami da olmak uzere toplam 890 rayon, koy, kasaba ve yerlesim biriminden ibaret Azerbaycan topraklarinin % 20'sini isgal etmistir. Daglik Karbaga'da Azerbaycanlilar 2 sehir, 1 kasaba ve 53 koyde meskunlasmislardi.
Ermenistan silahli kuvvetleri;
1991 Esgeran – Hadrut'u
18 Subat 1992'de Hocavend'i,
25 Subat 1992'de Hocali'yi,
26 Subat 1992'de Susa'yi,
18 Mayis 1992'de Lacin'i,
4 Nisan 1993'de Kelbecer'i,
23 Temmuz 1993'te Agdam'i,
24 Agustos 1993'te Fuzuli'yi,
27 Ekim 1993'te Zengilan'i,
26 Agustos 1993'te Cebrayil'i,
31 Agustos 1993'te Gubadli'yi isgal etmislerdir.
Isgal edilen bolgelerden 4.388 km2'lik toprak sahasina sahip Yukari Karabag'dan 192.300 kisi, Lacin'den (1.835 km2) 59.500 kisi, Susa'dan (970 km2) 29.500 kisi, Kelbecer'den (1.936 km2) 50.500 kisi, Agdam'dan (1.093 km2) 158.000 kisi, Fuzuli'den (1.386 km2) 100.000, Cebrayil'den (1.059 km2) 51.600 kisi, Gubatli'dan (802 km2) 30.300 kisi ve Zengilan'dan (707 km2) 33.900 kisi olmak uzere bu yerlesim birimlerinde yasayan toplam 676.100 kisi yillarca yasadiklari ata yurtlarindan kovularak Azerbaycan'in iclerinde cadirlarda yasamaya mahkum edilmislerdir.
Isgal olunmus Daglik Karabag ve onun etrafindaki butun sehirlerdeki tarihi eserler yok edilmis, doga ve cevreye kalici zararlar verilmistir. Daglik Karabag savasi sirasinda cevreye ve sivil yasama onemli olcude zarar verilmistir. Ancak bu savasta Hocali koyunde yasananlar savas ortamina dahi sigmayacak niteliktedir ve tam anlamiyla bir soykirimdir.
Soykirimin Yapildigi Yer: Hocali
Yukari Karabag bolgesinin en stratejik tepelerinden birisinde olan Hocali koyu stratejik olarak Ermenistan Silahli Kuvvetleri icin askeri bir hedef niteliginde idi. Hocali stratejik olarak Karabag dag silsilesinde Agdam-Susa, Eskeran-Hankendi yollarinin uzerinde yerlesmektedir. Hocali'nin cografi-stratejik konumu Ermeni silahli birliklerinin buraya saldirmasina musaitti. Hocali Hankendi'nden 10 km uzaklikta guneydogusundadir. Karabag'daki tek havaalani Hocali'dadir.
Hocali 1991 yilinin Ekim ayindan itibaren ablukadaydi. Ekimin 30'unda kara yoluyla ulasim kapanmis ve tek ulasim vasitasi helikopter kalmisti. Hocali'ya son helikopter 1992 yili Ocak ayinin 28'inde gitmisti. Susa sehrinin semalarinda sivil helikopterin vurulmasi ve bunun sonucunda 40 kisinin olumunden sonra bu ulasim da kesilmisti. Ocak ayinin 2'sinden itibaren sehre elektrik verilmemisti. Subatin ikinci yarisindan itibaren Hocali, Ermeni silahli birliklerinin ablukasina alinmis ve her gun toplardan, agir makineli silahlarla bombalanmistir.
936 km2'lik alana sahip ve 2.605 aileden ibaret 11.356 kisinin yasadigi Hocali kasabasi 26 Subat 1992 tarihinde yuzyilin en acimasiz soykirimina maruz kalmis ve kasaba tamamiyla yok edilmistir. Hocali bu katliamin yasandigi sirada Azerbaycan Silahli Kuvvetlerinin korumasi altinda degildi ve tamamen savunmasiz bir durumdaydi. Hocali da daginik halde elinde hafif silahlar bulunan 150 kisi bulunmaktaydi. Azerbaycan silahli kuvvetleri Hocali halkina yardim edemedi, hatta uzun sure cesetlerin alinmasi bile mumkun olmamistir.
Ermenistan Silahli Kuvvetleri koyu uc yonden kusatmis, helikopter ve agir silahlarin yardimi ile once koyu bombalamis ve ardindan da koye girerek katliam yapmistir. Ermeniler bu koyu isgal ederek butun bolge halkina bir mesaj vermek istemekteydiler. Nitekim Azerbaycan Turkleri icin agir bir mesaj vermis oldular. Hocali isgal edilerek ve neredeyse tamamen yok edilerek bolgedeki cozulme hizlandirilmis oldu. Ermeniler bu hamleyle ayni zamanda onemli bir stratejik mekani da isgal edilerek askeri acidan onemli bir basari elde edilmistir. Ancak insanlik adina tarihin en acimasiz soykirimi gerceklestirilmistir. Diger taraftan Ermeniler icin bu soykirim kendilerinin iddia ettigi 1915 yilinda yasananlarin bir ocu niteligi de tasimaktaydi.
Hocali'da Neler Yasandi:
Ermenistan Silahli Kuvvetleri 1992 yilinin 25 Subati 26 Subata baglayan gecede bolgedeki 366. Alayin da destegi ile once giris ve cikisini kapadigi Hocali koyunde sivil, kadin, cocuk, yasli ayirimi yapmadan resmi rakamlara gore 613 kisiyi katletmislerdir. Katledilenlerin 83'u cocuk, 106'si kadin ve 7'ten fazlasi ise yasliydi. Normalde en siddetli savaslarda dahi savas disinda tutulan, dokunulmayan bu kesime Ermeniler yasli, kadin ve cocuk demeden cok acimasiz iskenceler yaparak katletmistir. Bu katliamdan toplam 487 kisi agir yarali olarak kurtulmustur. 1275 kisi ise rehin alinmis ve 150 kisi ise kaybolmustur. Cesetler uzerinde yapilan incelemelerde cesetlerin bircogunun yakildigi, gozlerinin oyuldugu, kulaklari, burunlari ve kafalari ile vucutlarinin cesitli uzuvlarinin kesildigi gorulmustur. Ayni vahsetten hamile kadinlar ve cocuklar bile nasibini almistir.
Bati Basininda Hocali Soykirimi:
- Krua l'Eveneman Dergisi (Paris), 25 Subat 1992 tarihi: Ermeniler Hocali'ya saldirmistir. Butun dunya vahsice oldurulmus cesetlere sahit oldu. Azeriler binlerin oldugunden bahsediyor.
- Sanday Times gazetesi ( Londra) 1 Mart 1992 tarihi: Ermeni askerleri binlerce aileyi yok etmistir.
- Financial Times gazetesi (Londra) 9 Mart 1992 tarihi: Ermeniler Agdam'a dogru giden orduyu kursun yagmuruna tutmustur. Azeriler 1200 kadar ceset saymis. Lubnan'li kameraman, ulkesinin zengin Ermeni Tasnak lobisinin Karabag'a silah ve asker gonderdigini onaylamistir.
- Times gazetesi (Londra) 4 Mart 1992 tarihi: Bircok insan cirkin hale getirilmis, masum kizin sadece kafasi kalmis.
- Izvestiya ( Moskova) 4 Mart 1992 tarihi: Kamera kulaklari kesilmis cocuklari gosterdi. Bir kadinin yuzunun yarisi kesilmisti. Erkeklerin arasinda kafa derisi soyulmustu.
- Le Mond gazetesi (Paris) 14 Mart 1992 tarihi: Agdam'da bulunan basin mensuplari, Hocali'da oldurulmus kadin ve cocuklar arasinda kafa derisi soyulmus, tirnaklari cikarilmis uc kisi gormusler. Bu, Azerilerin propagandasi degil bir gercektir.
- Izvestiya gazetesi (Moskova) 13 Mart 1992 tarihi: Binbasi Leonid Kravets: "Ben kendim tepede yuze yakin ceset gordum. Bir erkek cocugunun kafasi yoktu. Her tarafta iskenceyle oldurulmus bayan, cocuk ve yaslilar vardi."
- Valer Actuel dergisi (Paris) 14 Mart 1992 tarihi: Bu 'ozerk bolgede' Ermeni silahli birlikleri yakin doguda uretilmis yeni teknolojiye, ayrica helikoptere sahiptiler. ASALA'nin Suriye ve Lubnan'da askeri kamp ve silah depolari vardir. Ermeniler yuzden fazla Musluman koylerine saldiri duzenlemis ve Karabag'daki Azerbaycanlilari oldurmusler.
- R. Patrik, Ingiliz Muhabir (olay yerinde bulunmus): "Hocali'daki vahsiliklere dunya kamuoyunda hicbir sekilde hak kazandirilamaz !!!"
- Golos Ukraini: V Stacko: Savasin yuzu olmuyor. Yalniz cokca maske, kanli gozyaslari, olum, bedbahtlik, yikimlar. Hocali'da bebekleri ne icin katlettiler?, ya anneleri? Allah insani cezalandirmak isteyince onun aklini aliyor."
- Nie Gazetesi: (Bulgaristan) Violetta Parvanova: "Hocali insanligin faciasidir."
- 3 Mart 1992'de BBC1 Morning News saat 07.37 yayininda durumu soyle aksettirmis; "Canli yayin muhabirimiz 100 den fazla Azeri erkek, kadin ve bebek dahil olmak uzere cocuk cesetleri gordugunu ve bunlarin baslarina yakin mesafeden ates edilerek olduruldugunu rapor ediyor."
- 16 Mart 1992 tarihli Newsweek'te Pascal Privat ve Steve Le Vine tarafindan hazirlanan haberde katliam su sekilde yansitilmis: "Gectigimiz hafta Azerbaycan yine bir morgun mahzeni gibiydi; bir caminin arkasina gecici olarak kurulmus morga suruklenerek getirilmis duzinelerce ceset ve yas tutan multeciler... Bunlar 25 ve 26 Subat tarihinde Ermeni kuvvetleri tarafindan istila edilen Yukari Karabag bolgesindeki Hocali koyunun Azeri sakinleriydi. Cesetlerin cogu kacmaya calisirken yakin mesafeden vurulmustu, bazilarinin yuzleri paramparca idi, bazilarinin kafa derileri yuzulmustu…"
- Human Rights Watch Hocali katliamini Karabag'in isgalinden bu yana cereyan eden en kapsamli sivil kirimi olarak nitelendirilmistir.
- Amerikali gazeteci Thomas Goltz: "Fotografci arkadasim oyle etkilenmisti ki fotograf cekebilmesi icin kendisini objelerin uzerine dogru itmem gerekiyordu. Cesetler, mezarlar, evet hepsi mide gerektiriyordu. Ama olanlari anlatmak, dunyaya duyurmak gerekliydi. Hayatta kalanlari bularak hemen orada neler dediklerini kaydettik. Bazi cesetleri tanimaya calistim ama yuzlerinden vurulanlar, taninmayacak halde olanlar vardi. Bazilarinin kafa derileri yuzulmustu."
- Hocali katliamina tanik olan ve daha sonra Beyrut'a yerlesen Ermeni gazeteci Daud Kheyriyan, 'For the Sake of Cross' (Hacin Hatiri Icin) isimli kitabinda (Sayfa: 62-63) vahseti soyle anlatiyor: "...Gaflan denen ve olulerin yakilmasiyla gorevli Ermeni grup, Hocali'nin 1 kilometre batisinda bir yere 2 Mart gunu 100 Azeri olusunu getirip yigdi. Son kamyonda 10 yasinda bir kiz cocugu gordum. Basindan ve elinden yaraliydi. Yuzu morarmisti. Soguga, acliga ve yaralarina ragmen hálá yasiyordu. Cok az nefes alabiliyordu. Gozlerini olum korkusu sarmisti. O sirada Tigranyan isimli bir asker onu tuttugu gibi oteki cesetlerin ustune firlatti. Sonra tum cesetleri yaktilar. Bana sanki yanmakta olan olu bedenler arasindan bir ciglik isittim gibi geldi. Yapabilecegim bir sey yoktu. Ben Susa'ya dondum. Onlar Hac'in hatiri icin savasa devam ettiler."
Uluslararasi Tepkiler
Butun dunyanin gozleri nunde gerceklesen bu katliama BM, AB gibi uluslar arasi kuruluslar gereken ozeni gostermemislerdir. Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi genel olarak 1993 yili Nisan-Kasim aylarinda 822, 853, 874, 884 sayili kararlar karar kabul etmistir. Bu kararlarla Azerbaycan topraklarinin Ermeniler tarafindan isgal edildigi belirtilmistir.Isgalin sona erdirilmesi icin bugune kadar bir caba gosterilememistir. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi'nin 25 Ocak 2005 tarihli ve 1416 sayili kararinda Ermenistan'in Azerbaycan topraklarini halen isgali altinda tutmasi icin de soz konusu oldugu belirtmistir. Gelismelere seyirci kalan BM ve Batili devletler, Ermenilerin yaptiklari katliamlara ve isgal hareketlerine ciddi bir tepki gostermemislerdir. Ermenilerin Mayis 1992'de Nahcivan'a saldirmalarindan sonra Turkiye 1921 Kars Anlasmasi cercevesinde bolgeyi korumak icin askeri mudahalede bulunabilecegini aciklamistir.
7 Mayis 2003'de, Ingiltere'de yasayan Azerileri temsil eden 'Vatan' orgutunun gonderdigi mektuba, Disisleri Bakanligi Uluslararasi Isbirligi Komitesi'nden gelen cevabi mektupla, Ingiliz Hukumeti'nin Hocali katliamini cok tarafli olarak inceledigi ve Ermeni askerlerin yaptiklari katliami 'insanliga karsi islenmis bir suc' olarak kabul ettigi belirtildi.
Ayrica, ABD Kongresi'nin Uluslararasi Iliskiler Komisyonu Uyesi Don Barton, Kongreyi 'Hocali soykirimi'ni tanimaya cagirmis ve Temsilciler Kurulu'nun toplantisinda yaptigi konusmada, "Dunyadaki tum toplumlar bunu bilmeli ve hatirlamalidir. ABD Kongresi, Hocali soykirimini tanimakla uluslararasi toplumun uzun yillardan beri bu konuyla ilgili sessizligini bozacaktir."demistir.
1994 yilinda iki taraf arasinda ateskes ilan edilmistir.
Hocali Katliamini Soykirim Olarak Kabul Ettirmek:
Azerbaycan'in Yukari Karabag Bolgesindeki Hocali koyunde 26 Subat 1992 yilinda yasanan katliam uluslararasi camianin suc olarak kabul ettigi soykirim ve insanliga karsi suclar kapsamindaki tanimlamalarla birebir ortusmektedir.
Hocali soykirimina katilmis Ermenilerin ve onlarin yardimcilari yaptiklari insan haklarina aykiriliklar, uluslararasi hukuki antlasmalarin - Cenevre Sozlesmesi, Insan Haklari Beyannamesi, Vatandas ve Siyasi Haklar Konusunda Uluslararasi Sozlesme, Ateskes Zamaninda ve Askeri Catismalar Zamani Kadin ve Cocuklarin Korunmasi Beyannamesi'ne karsi olarak islenmis bir soykirimdir.
Ayrica Hocali soykirimi 9 Aralik 1948'de BM tarafindan kabul edilen ve 12 Ocak 1951 tarihinde yururluge giren Birlesmis Milletler'in 'Soykirim Sucunun Onlenmesine ve Cezalandirilmasina Iliskin Sozlesmesi' 2. Maddesinde yer alan "milli, etnik, irki veya dini bir grubu kismen veya tamamen imha etme" biciminde tanimlanan Jenosit/Soykirim kavrami ile tamamen ortusmektedir. Ermenilerin Hocali'da yaptiklari katliam BM Soykirim Anlasmasinda, Soykirim gerceklesmis sayilacagi kosullarini sayan 2. maddesinde yer alan bes bendin ilk ikisi ile uyum gostermektedir. Ilgili maddede soykirimin gerceklesmesi icin bu bentlerde duzenlenen eylemlerden birinin yeterli oldugunu belirtilmektedir. Ermenilerin Hocali'da yaptiklari toplu katliam BM Soykirim Anlasmasinda Soykirimi duzenleyen 2. maddenin a) bendinde yer alan "bir grubun uyelerinin katledilmesi" ve b) bendinde yer alan "grup uyelerinin bedeni ve akli acidan ciddi bicimde zarar verilmesi" kosullari ile birebir uyusmaktadir.
Ayrica Hocali katliami, uluslararasi hukukta saygin bir yere sahip Nurenberg Mahkemesi Kurulus Senedinde ve Mahkeme Kararinda Taninan (kabul edilen) Uluslararasi Hukuk Ilkeleri" metnin 6. ilkesinin ii) bendinin de c. firkasinda tanimlanmis insanliga karsi islenen suclar (Crimes Against Humanity) kapsaminda da ele alinmalidir.
Hocali'da savas suclari acsindan, diger suc kategorileri ve uluslararasi temel belgeler acisindan da suc islenmistir
Hocali Soykirimi Konusunda Neler Yapilmalidir:
Hocalida yasananlarin bir soykirim oldugu gerceginden hareketle su hususlarin yapilmasi gerektigi dusunulmektedir:
Azerbaycan Devleti Olarak Yapilmasi Gerekenler:
Azerbaycan'in Yukari Karabag Bolgesindeki Hocali koyunde yasanan vahsetin bir soykirim oldugunun uluslararasi camiada kabulu icin yasal prosedur baslatilmali ve Azerbaycan devleti resmen Lahey Adalet Divanina basvurarak 9 Aralik 1948'de BM tarafindan kabul edilen Jenosit Sozlesmesi cercevesinde dava acmalidir. Basvuruda gerekli deliller cercevesinde Ermenistan'in bugunku Devlet Baskani Robert Kocaryan ve Savunma Bakani ve gelecek devlet baskanligi secimlerinin guclu adayi Serj Sarkisyan da dahil Hocali Soykirimini gerceklestiren butun siyasi ve askeri komutanlarin ismi net bicimde belirtilmeli ve cezalandirilmasi istenmelidir. Hem Ermenistan (1993'de) ve hem de Azerbaycan (1996'da) BM Soykirim Anlasmasini imzaladiklari icin bu anlasma kendilerini baglamaktadir. Ornegin, Bosna Hersek bu mahkemeye basvurarak Yugoslavya eski Devlet Baskani Slobadan Milosevic'in yargilanmasi icin dava acmistir. Ve uluslararasi mahkeme Milosevic davasinda 1995'de Srebrenitsa kentinde yedi bin Bosnak'in katledilmesini soykirim olarak kabul etmis ve sanigi bu suctan da yargilamistir.
Diger taraftan Azerbaycan'in elindeki petrol kozunu Hocali konusunda ve genelde Ermeni sorunu konusunda etkin bir sekilde kullanmasi gerekmektedir. Gectigimiz gunlerde Azerbaycan Devlet Baskani Ilham Aliyev'in Fransa ziyareti sirasinda Fransiz Cumhurbaskanindan odul almasi bu konudaki zafiyeti gostermektedir. Fransa'nin sozde soykirimi suc kabul etmesinden kisa bir sure sonra gerceklesen bu ziyaret ve alinan odul bu konuda Turkiye ve Azerbaycan arasinda bir koordinasyonsuzluk oldugunu gostermektedir. Ayrica da bu tur hadiseler karsisinda Aliyev'in biraz duyarli olmasi gerekmektedir.
Turkiye Cumhuriyeti Devleti Olarak Yapilmasi Gerekenler:
Azerbaycan Parlamentosu 1994'te Hocali'da yasanan katliami soykirim olarak kabul etmistir. Yapilmasi gereken hadise her turlu bilgi ve belgesi olan bu vahseti TBMM'nin de soykirim olarak kabul etmesidir. Bununla beraber Azerbaycan ile koordine halinde bu konu uluslar arasi gundeme tasinmali, ermeni sorunu konusunda guclu bir arguman olarak gorulmelidir.
Ankara'nin Kecioren Belediyesi resmi olarak 9 Mart 2005'de Hocali'da yasanan trajik olaylari "soykirimi" olarak tanimis ve bir de soykirim aniti yapmistir. Diger yerel yonetimler, sivil toplum kuruluslari ve universiteler de benzer yola gitmelidir.
Turk ve Azerbaycan Sivil Toplum Orgutleri Birey ve Olarak Yapilmasi Gerekenler:
Turkiye, Azerbaycan ve dunyanin bircok bolgesindeki Turklerin bireysel ve toplu olarak Lahey Adalet Divani'nda dava acmalari saglanmalidir. Ozellikle yakinlarini kaybeden ve zarar goren Hocali'li kardeslerimizin bunu yapmalarina onayak olunmalidir.
Imkani iyi olan STK'lar ve isadamlarinin bu konuda kaynak ayirarak Avrupa ulkelerinin birisinde bir Enstitu acilmasina yardim edilmeli ve bu enstitu vasitasiyla bu isler bilimsel bir zeminde incelenmeli ve bu calismalara yon verilmelidir.
Hocali Soykirimi gerceginin ve butunlukte Karabag veya sozde soykirim iddialarinin onunde etkili bir set olusturmak icin ilgili konulari ele alan bilimsel calismalarin tesvik edilmelidir. Bu calismalarin yabanci dillere tercume edilerek yayimlanmasi icin caba gosterilmelidir.
26 Subat gunu arifesinde butun dunyada Hocali Soykirimi ve Karabag gercegini anlatan sergilerin duzenlenmesi icin caba gosterilmelidir.
Azerbaycan Milli Meclisi (Parlamento) her yil Subatin 26'sini "Hocali Soykirimi Gunu" ilan etmistir. Her yil Subatin 26'sinda saat 17.00'de Azerbaycan halki Hocali soykiriminin kurbanlarinin hatirasini anma toreni yapmaktadir. Bu torenleri koordineli bir sekilde butun dunyada yapilmasi onemlidir.
Hocali soykirimini biz kendimize anlatmanin yani sira (ozelikle biz ermeniyiz diyenlere) yurt disinda basilan kitaplar ve acilan sergilerle kuresel gundeme cikmasina yardimci olmaliyiz. Butun bunlarla beraber bu konulari surekli gundemde tutmali, bu konudaki bilgi, belge ve yazilari paylasmali ve dagitimina yardimci olmaliyiz.
Hocali Sahitlerinin Ifadelerinden Soykirim:
Cemil Cumsudoglu Memmedov: Nehcivanik koyune gidip Ermenilere torunuma acimalarini soyledim. Bana hakaret edip komutana verdiler. O da bizi hapsetmelerini emretti. Burada cok sayida kadin¬kiz, cocuk vardi. Sonra bizi Askeran'a getirdiler. Karim, kizim, enistem oradaydi. Tirnaklarimizi cektiler. Zenciler havaya sicrayip, yuzume tekme atiyorlardi. Cok iskenceden sonra beni Ermeniler ile degistirdiler. Karim, kizim ve torunumdan hic haber alamadim.
Seriye Talibova: Gozumun onunde 4 Mesket Turk'unun, 3 komsumuzun basini Ermeni askerinin mezari basinda kestiler. Ermeniler, anne babalarinin onunde cocuklarina iskence yapip oldurduler. Sonra cesetleri buldozerlerle dereye doktuler.
Cemal Allahverdioglu Orucov: 16 yasindaki oglumu kursunladilar. 23 yasindaki kizimi iki ikiz oglu ve 18 yasindaki hamile kizimi elimizden aldilar.
Hatice Abdullayeva: Bir sure yalin ayak ormanda kaldiktan sonra babam, annem ve 16 yasindaki kiz kardesim soguga dayanamadilar. Esir dustum, tasnak esirlerle degistirildim. Simdi iki ayagimdan da mahrumum.
Mirza Allahverdiyev: Ermenilerin saldirisindan sonra ormana kactik. Burada 3 gun ac-susuz kaldik. 28 Subat aksami bizi kusattilar. Bizi Askeran'da olum hucresine aldilar. Her gun birkac adami goturup olduruyorlardi. Altin dislerimi kelpetenle cikardilar. Babami, iki kardesimi, kardesimin oglunu oldurduler.
Nesibe Aliyeva: Ormandan cikar cikmaz Ermeniler ates actilar. 40 kisiydik. 26 kisiyi aralarinda oglumu ve esimi de oldurduler.
Hatice Orucova: 8 yasindaydim. Gozumun onunde babami, annemi, 6 yasindaki kiz kardesimi Ermeniler kursunlayip oldurduler. Kursun bana da geldi.
Muhammed Orucov: Ermeniler esirler arasinda 10-13-15 yaslarinda kizlari ayirarak goturduler.
Cemil Memmedov: Sehre giren tanklar ve zirhli tasiyicilar evleri yikiyor ve insanlari eziyordu.
Talibov Samed: Yapilan iskenceler karsisinda seslerini cikaranlari hemen olduruyorlardi. Esirlikte gordugum dehseti hic unutamayacagim.
Doktor Raporlarindan…
Soykirim sonrasi cesetler uzerinden yapilan incelemelerden doktor raporlarina gecen bazi olum vakalari:
Orucov Telinan Enveroglu: Kafa derisi yuzulmus,
Abdulov Yelmar Enveroglu: Kafa derisi yuzulmus,
Aliekberov Tevekkul Iskenderoglu: Nahcivanik yolunda kursun yarasi ile olmus, cesedi ustunde 10 bicak darbesi var.
Hasanova Fitat Ehedkizi: Tecavuz edilmis, Gozleri cikarilmis.
Hasanova Gulcohre Yakupkizi: Gogus kafesinden ve karnindan kursun yarasi almistir. Sol eli bilekten kesilmistir.
Hasanov Sohlet Usuboglu: Gogus kafesinden kursun yarasi, ust tarafinin kesilmis oldugu gorulmustur.
Selimov Bahadir Mikayiloglu: Nahcivanik yolunda yakilmis, cinsi uzvu kesilmis, gozleri cikarilmistir.
Abisov Ali Abduloglu: Ezici aletle vurulmus, kemiklerinin cogu kirilmis.
Aslanov Ikbal Kuluoglu: cinsi uzuvlari kesilmis, yakilmis.
Sahip: Cesedi ustunden tank gecmis
Nuraliyeva Dilara Orucgizi: Gozleri ve gogusleri kesilerek goturulmus.
Abbasov Taleh Umidvaroglu: Olduruldukten sonra kulagi kesilmis.
Abisova Meruze Muhammedkizi: Gozleri cikarilmis, gogus uclari ve burnu kesilmistir.
Kerimov Sarman Sultanoglu: Katledildikten sonra gozleri cikarilmis, sise ile iskence edilmistir.
Kerimova Firengul Muhammedkizi: Bedeni tam dogranmis, gozleri cikarilmis, kulaklari ve gogusleri kesilmistir.
Kerimov Frunz Salmanoglu: Diri diri yakilmistir.
Selimov Araz Bahaduroglu: Yarali halde yakalanmis, kucuk cocugunun gozleri onunde dovulerek oldurulmustur.
Huseyinov Allahverdi Kuluoglu: 88 yakilarak oldurulmustur.
Imam Agyar Salmanoglu: Uc yasindaki bu cocuk Ermenilerce yakilarak oldurulmustur.
Bedelov Tevfik: Cesedi uzerinde vahsi uygulamalar yapan Ermeniler, kulaklarini kesmis ve gozlerini cikarmislardir.
Ferzeliyev Canan Binnetoglu: Yakilmistir.
Mehmedova Tamara Selimkizi: Gozleri cikarilip, gogusleri kesilerek oldurulmustur.
Nuriyev Hafiz Yusufoglu: Elleri telle baglanarak kafasi kesilmistir.
Bilinmeyen Kisi: ,basi ve ust dudagi kesilmistir.
Bilinmeyen Kisi: Kafa derisi yuzulmustur.
Butun bu gerceklikler karsisina hepimiz gonullu olarak calisip bu vahseti soykirim olarak tanitmaliyiz. Ancak bu sekilde soykirim kurbanlarina karsi borcumuzu odemis olacagiz. Diger taraftan Turkiye'de hepimiz Ermeniyiz diyen kesimlerin bu gercekleri ogrendikten sonra cocuklari katleden, esirlere turlu turlu iskenceler yapar olduren Ermenilerden olmaya devam edeceklermidir.