9.SINIF COĞRAFYA

tegagaic

Tornadoların yaşam süreçlerinde dört ana aşama vardır. Bunlar organizasyon, olgunlaşma, zayıflama ve bozulma aşamalarıdır. Organizasyonda, huni şekli ortaya çıkar ve yere kadar ulaşır. Olgunlaşma, tornadoların en büyük oldukları zamandır. Daha sonraki zayıflama aşamasında yavaş yavaş küçülmeye başlarlar ve son olarak parçalanarak bozulurlar, ancak bu durumlarında dahi halen yıkıcı etkileri vardır.

Tornadolar, havanın çok güçlü konveksiyonel yükselmesi sonucunda doğan girdaplardan birisidir. Bunlar tropikal ***lonlara oranla çok daha küçük ve yerel olmakla birlikte dünyada bilinen en güçlü ve yıkıcı fırtınalardır. Tornadoların ılık sular üzerinde daha zayıf şiddette olanlarına da waterspout adı verilir. Genellikle ABD’nin güneydoğu sahillerinde, sonbahar ve kış sonuna doğru oluşur ki bu mevsimler, tornadoların en az görüldüğü zamanlardır.

Tornado da konveksiyon olayı, hava kütlelerinin alttan ısınması ile değil, nemli- sıcak (m
aritim-tropikal) bir hava kütlesi üzerine kuru- soğuk (kıtasal-poler) bir havanın çıkması ile oluşur. Sıcak havanın üzerinde soğuk havanın bulunması kararsızlık oluşturur. Zaten tornadoların gelişmesi için kararsız havanın şart olduğu ve şiddetli fırtınalı havaların tornado oluşumu için uygun olduğu bilinmektedir. Bu durum, en çok yükseklerde çıkıntı gösteren bir soğuk cephede olabilir. Son derece büyük bir hızla yükselen hava içinde çok güçlü girdap meydana gelir ve nemli havanın hızlı bir şekilde soğuk havanın içine çekilir, kısa zamanda kararsız hava ve şiddetli fırtınalar doğar. Rüzgarın yükseklikle hızının artması yani düşey rüzgar şiddeti ve yönünün değişmesi, etrafındaki havanın yatay olarak dönmesine neden olur. Bu yatay hava sütunu, yukarı yönde kuvvetli bir akımla karşılaştığı zaman dönerek yükselmeye başlar. Bu dönen hava kütlesi mezo***lon olarak adlandırılır. Tornadolar genellikle mezo***lonların içinde oluşur ancak bu her mezo***lonun tornado üreteceği anlamına gelmez.

Havanın hızla yükselmesi ile basınç düşerek sıcaklık azalır. Böylece bu hava içindeki su buharı yoğunlaşır ve kararsızlık daha da artarak tornadoların olağanüstü enerjisini doğurur. Yoğunlaşan su buharı, orta kısmın beyaz-gri renkli huni şeklinde bir bulut gibi görünmesini sağlar. Huni bulutun altındaki hava, merkeze doğru çekilirken hızlı bir şekilde soğu***** yoğunlaşır ve huni bulut konveksiyon ile oluşmuş Cb bulutunun tabanından yere uzanmaya başlar. Bu uç yere ulaştığı andan itibaren tornado olarak adlandırılır ve büyük bir yıkım başlar. Bundan sonra su, toz ve diğer yabancı maddeler gibi, rastladığı herşeyi içine alır ve böylece koyu renkli siyaha yakın bir sütun halini alır.

Bir tornado da emme vorteksleri (suction vortices) olarak adlandırılan daha küçük girdaplar bulunabilir. Bir tornadonun içinde en az bir, en çok altı küçük girdap olabilir. Bunların çapları 0.5-50 m. arasındadır. Stasyoner veya tornadonun merkezi çevresinde hızla dönüyor olabilirler. İçlerinde böyle küçük girdaplar bulunan tornadolar çok vorteksli (multiple vortices) olarak adlandırılırlar ve son derece yıkıcı olurlar.

Tornadoların yakın çevresinde rüzgar hızı, aletlerin ölçme gücünü aşar, bu nedenle oradaki hız tahmini olarak söylenebilmektedir. Bu çok hızlı rüzgar ve konveksiyon, büyük bir uğultu çıkarabilir ve tornada yere değdiği anda bu ses maksimuma ulaşır. Ancak her tornado böyle uğultulu olmayabilir, sessizce yaklaşabilir. Çok güçlü ve sürekli şimşek, dolu ve sağnak meydana getirir. Bu esnada esen rüzgarlar ağaçları devirir, evlerı yıkar. Sonra dikey hareketler, yıkılanları havaya uçurur. Bazen bir evin çevresindeki havayı, o kadar hızlı emip boşaltır ki evin içindeki hava duvarları yıkıp patlatarak dışarı çıkar.

Büyüklükleri çok farklıdır. Genellikle çapları 1500 metreyi geçmez, ancak bir iki metre alanlarına da rastlanabilir..

Eklenen Resim Ön İzlemesi

	singapore_waterspout_tornado_sea.jpg (12,2 KB (Kilobyte), 5x kez indirilmiştir)
	tornado.jpg (43,4 KB (Kilobyte), 4x kez indirilmiştir)
	tornado_nguyen.jpg (58,3 KB (Kilobyte), 4x kez indirilmiştir)
	tornado_pic.jpg (30,6 KB (Kilobyte), 3x kez indirilmiştir)
	PER1177~Tornado-in-Monument-Valley-Posters.jpg (31,2 KB (Kilobyte), 3x kez indirilmiştir)

__________________
Hayat, silgi kullanmadan resim yapma sanatıdır.

Tuğba YILDIRIM

Teşekkürler ders notu için Aydan hocam

Ayşenur KILIÇ

Teşekkürler hocam...