GENEL TOPİK

didanlı

Altın nasıl oluşuyor ve elde ediliyor?

Altın, magma denen erimiş kayanın, katı kayanın içinde katmanlaşması sonucu oluşur. Magma soğuyup katılaşmaya başlarken, su ve diğer buharlaşabilen maddeler yüksek basınç altında magmadan ayrılır. Sıcak suyun ve buharın oluşturduğu yüksek basınç çevredeki katı kaya üzerinde yarıklar, çatlaklar meydana getirir. Bu ayrılan hidrotermal eriyiklerin yerleştikleri yerler işte bu yarık ve çatlaklardır. Hidrotermal eriyikler soğuduğunda, maddelerin tortulanması gerçekleşir. Bu tortulaşma özellikle de kuvarsın damarlar biçiminde çökmesiyle oluşur.

Altın göreli olarak alçak erime ısısına sahip olduğu için, bazen bu hidrotermal eriyiklerle birlikte bu kaya yarıklarının içine taşınır ve orada kuvars damarları içinde katılaşır. Altın ararken bakılacak ilk yerlerden biri magma gövdesinin katmanlaşmış olduğu kuvars damarlarıdır. Kaliforniya’daki Sierra Nevada’nın en bilinen altın yataklarından biri Mother Lode’dir. Eğer bu kuvars damarları aşınacak olsa, altın ırmaklar şeklinde akacaktır; bu da son yarım yüzyılda Sierra Nevada eteklerinde tavayla altın aramada nasıl başarılı olunduğunu açıklıyor.

İki tür maden ocağı vardır: birinci tür ocaklarda altın içeren kayaçlar, genellikle de damarlar, yerinde işletilir; ikinci türde ise altınlı alüvyonlar işlenerek altın elde edilir. Damarlarda altın oranı ton başına 6 ile 12 gram arasında değişir ve ocaklar çok derin katmanlara değin inebilir; çünkü cevher oluşumu, genellikle derin kayaçlara değin yayılır. Altınlı alüvyonların işletilmesi çok daha kolaydır; ayrıca yerinde işlenen kayaçlara göre daha düşük oranlarda altın içeren alüvyonlar bile elverişlidir. Öte yandan, başka maden ocaklarından gelen metaller (gümüş, elektrolit arıtma çamuru, kurşun, bakır, nikel) arıtılırken de altın elde edilebilir.

Dünyaya en yakın yıldızın adı nedir?

Erboğa (Centaurus) Takımyıldızı bölgesinde Alfa Centauri adlı üçlü yıldız sistemi'nin Dünya'ya en yakın üyesi olan Proxima Centauri. Yaklaşık 4,2 ışıkyılı uzaklıkta...

Uzayda yön kavramı var mıdır? Eğer yoksa gökcisimleri neden birbirinin yanında, üstünde, altında görünür?

Dünya’da yönümüzü, yeryüzüne göre tanımlıyoruz. Kuzey, güney, batı ya da doğu derken, Dünya’nın kutuplarını ya da Güneş’in doğup battığı yönleri kendimize kaynak olarak alıyoruz. Uzayda da yönleri tanımlayabilirsiniz. Dünya’da olduğu gibi, uzayda da yön kavramı görelidir. Eğer Dünya’dan uzaktaysanız, başka bir gökcismine ya da tüm bir gökadaya göre yönleri tanımlayabilirsiniz. Seçtiğiniz kaynağa göre, aşağı, yukarı, sağ ya da sol kavramlarını kullanabilirsiniz. Zaten bu kavramlar, Dünya’da kişiden kişiye göre bile değişir. Farklı yönlere bakıyorsanız, arkadaşınızın sağı ya da solu, sizinkilerden tümüyle farklı olabilir.

Uzayda dikilen bir bayrak dünyadaki gibi dalgalanır mı?

Anladığım kadarıyla uzaydan kastetiğiniz, uzay boşluğu, ya da bu boşlukta yer alan, ancak atmosfer tutamayacak kadar küçük gökcisimleri: Örneğin, asteroidler ya da Ay. Bu durumda atmosfer hareketleri (yani rüzgar) olmadığı için bayrak da dalgalanmaz. Bu nedenle Neil Armstrong tarafından Ay'a götürülen ABD bayrağı, folyo gibi ince metalden yapılmıştı. Yoksa, bazı uyduruk senaryolarda oldugu gibi "dalgalanır" görünen Amerikan bayrağı, astronotların gerçekte Ay'a gitmeyip resmi bir stüdyo'da çektirdiklerinin kanıtı (!) değildi.

Ancak kuşkusuz uzayda atmosferi olan gökcisimleri de var. Dünyamız gibi... Buralarda bayrağın dalgalanacağından kuşku yok. Atmosferi dünyamızdan çok daha seyrek olduğu halde zaman zaman tüm gezegeni kaplayan toz fırtınalarının yaşandığı Mars'ta da bayrak dalgalanırdı. Hatta Jüpiter gibi saatte 400-600 km hızda fırtınaların olduğu Jüpiter'de bayrak, tümüyle parçalanmadan önce çok kısa bir süre için dalgalanabilirdi...

Havadaki azot ve oksijen gazı tepkimeye girmez fakat şimşek çaktığında iki gaz tepkimeye girer ve azot dioksit gazı oluşur neden?

Şimşek çaktığında havadaki azot ve oksijen gazlarinin tepkimeye girmesinin nedeni şimşek ile ortaya çıkan binlerce derecelik sicakliga ulaşan oradaki ısı enerjidir


Agaclarin fazla oldugu yerde neden fala yagmur yagar?

Toplumda bazi seyler hic sorgulanmadan hemen dogru olarak algilaniyor/kabul ediliyor. Bunlardan biri de agaclarin yagmur yagdirdigidir. Gercekte ormanlar yagmur yagmasina neden olamazlar. Bulut ve yagis fizigi derslerimizde anlattigimiz yagisin olusum teorilerinde ormanlar hic bir sekilde yer almaz. Ama ormanlar yagisin verimini artirirlar. Diger bir deyisle, ayni sartlara sahip iki noktanin agacli olaninda daha fazla yagis alinir. Bunun nedeni,ormanlik alanda hava daha nemlidir.Agaclar buharlasma ve terleme ile havayada daha fazla nem kazandirirlar. Nemli bir havada ornegin yere düsen yagmur damlalari (kuru havaya göre) daha az buharlasmaya ugrar. Bu nedenle, ormalik bolgede daha fazla ve daha büyük damla kuculüp buharlaşmadan yere ulasabilir.

Ozetlemek gerekirse, "agac oldugu icin bir yere yagmur" yağmıyor; aslinda "yağmurlu yerde daha fazla orman" olusuyor. Bunu anlamak icin ornegin havanin coktuğü Sahara Colleri gibi 30 enlemlerine agac dikip sulayıp buyutun, ama yagmur yagdirmaniz yine de mumkun olamaz. Benzer sekilde ruzgar altinda kalan dag yamaclarina da agac dikerek yagmur yagdiramazsiniz.

Ayrica yagmur, yagdigi yerde olusmaz. Yagis birakan bulutlar/sistemler genellikle cok uzaklardan gelir. Ama bir noktada alinan yagisin miktari (yagisin olusumu degil!) o noktadaki agac gibi yeryüzü kosullari ile yakindan iliskilidir.

Atmosferdeki oksijen oranı neden hep sabittir?

Atmosferik oksijen, dünya (standart) atmosferini yüzde 20,95’ini veya yaklaşık olarak 210.000 ppm'ini oluşturmakta. Şu an da dünyadaki oksijen seviyesinde son 20 yıldan beri devam etmekte olan bir azalma eğilimi olduğu bilinmekte. Avustralya'da yapılan bir çalışmaya göre oksijendeki bu azalma şuan yüzde 0,03 civarında. Bu azalmanın belli başlı nedeni, dünya üzerindeki ormanların yok olması ile beraber ve fosil yakıtların yakılmasında oksijenin kullanılması ile biyosferdeki oksijen çevriminde bozulmadır. Oksijen seviyesindeki azalmanın canlıların nefes alması üzerine henüz kötü bir etkisi yok. Bu nedenle, bilimsel literatürde atmosferik oksijen seviyesi üzerine şuan çok fazla çalışma bulunmamakta.

Oksijendeki zamansal bu değişeme ilave olarak, atmosferik oksijenin seviyesi şehir, kırsal alan, bina içi ve dışı, vb benzeri yerler arasında da değişiklikler göstermektedir

Yıldırım neden sivri yerlere düşer?

Çünkü bir iletkendeki en kuvvetli elektrik alanı keskin kenarlarında veya uçlarında oluşur. Bu da sivri uç ve kenar gibi yerleri yıldırım düşmesi için iyi bir hedef haline getirir.
Doğada atıklar ne kadar durur? Bu atıklar nelerdir?

Her maddenin bir çözünme ve parçalanma süresi vardır. Bunlardan organik kökenli maddeler çok daha kısa sürede çözünürken, yapay olan maddelerin (plastik gibi) parçalanması çok uzun zamanlarda gerçekleşir. Petrol atıkları ve endüstriyel kaynaklı atıkların (tekstil, yağ, pamuk, deri, kağıt, petrol türevleri) bozunması ve zararsız hale gelmesi için yüzlerce yıl gerekebilir. Radyoaktif ve tıbbi atıklarda özel depolarda bertaraf edilir

Difüzyon diye bir şey varsa ozon tabakası niye deliniyor?

Ozonun kemirilmesine kloroflorokarbonlar neden oluyor. Difüzyon ve başka yollar ile ozon taşınıp üretiliyor ama altı ay kış olan kutuplarda güneş ışınlarının olmaması ve kuvvetli vorteksler ozonun diğer bölgelerden buralara taşınmasını önleyebiliyor. Böyle zamanlarda yok edilen ozon, üreyen veya taşınan ozondan daha fazla oluyor ve çok azalan ozon miktarı dikkat çekiyor.

Güneş doğarken ve batarken neden aynı renkte görünmez?

Güneş ışığı beyaz görünmekle birlikte, görebildiğimiz bütün renklerdeki ışığın karışımıdır. Eğer bir nesneyi mavi görüyorsak, bunun nedeni, bu nesnenin yalnız maviyi yansıtıp öteki renkleri soğurmasından kaynaklanır. Güneş ışığı, bize ulaşmadan önce kalın bir atmosfer katmanından geçer. Bu sırada bazı renkler atmosfere saçılır. En çok saçılan renk mavi olduğundan, atmosferi mavi görürüz. İçerdiği mavi renk süzülen güneş ışığı, sarıya yakın görünür. Güneş, ufka ne kadar yakınsa, o kadar kalın bir atmosfer katmanını geçer. Bu nedenle Güneş doğarken ve batarken daha kırmızı görünür. Atmosferin geçirgenliği, yalnızca hava katmanının kalınlığına değil, içerdiği su buharı gibi gazlar ve toza da bağlıdır. Bazı günler, Güneş’in özellikle batarken normalden daha kırmızı ve sönük göründüğünü fark etmişsinizdir. İşte bunun nedeni, atmosferdeki su buharı ve tozdur. Atmosfer, genellikle akşamları daha tozlu olur. Çünkü, yeryüzünün ve havanın gün boyunca ısınması, atmosferde çalkantılara yol açar. Toz tanecikleri de böylece atmosfere yayılır. Bunun yanında, özellikle büyük kentlerdeki kirli hava katmanı da güneş ışınlarını soğurur. Hava kirliliği genellikle akşam saatlerinde arttığından, Güneş batarken onun iyice soluk görünmesine yol açar.

Ağaçlar neden yıldırımı çeker?

Genelde bulutun üst kısmı pozitif, alt kısmı negatif olarak elektrik yüklenmiştir. Bu farklı yükler birbirlerini etkiler. Bulutun alt kısmındaki negatif yükler, bulutun altındaki yeryüzüyünün üzerinin pozitif yüklenmesini sağlar. Fırtına bulutları hareket ettikçe yeryüzeyindeki pozitif yükler, bulutu bir gölge gibi takip eder. Pozitif yükler ağaç, direk, bina gibi çıkıntılı objelerde çok yoğundur. Bu nedenle yıldırımlar en yoğun pozitif yüklerin bulunduğu ve kendine en yakın cisimler üzerindeki elektrik boşalımı olarak ortaya çıkar. Bunun için, gökgürültülü sağanaklı havalarda eğer sığınabileceğiniz hiçbir yer yoksa bulunduğunuz yerdeki en yüksek cisimden uzak durunuz. Eğer etrafınızda dağınık şekilde bir kaç tane ağaç bulunuyorsa en yakınınızdaki ağaca, o ağacın yüksekliğinin iki katı bir uzaklıkta bir yerde başınızı dizlerinizin arasına koyup yere çömelin. Asla tek başına duran bir ağacın altına girmeyiniz

Ben kar tanelerinin farklılığının nedenini merak ediyorum.

Kar kristalleri birbirlerine çok benzerler ama onları bir atomik mikroskop altında incelerseniz tıpkısının aynısını bulamazsınız. Bunun nedeni aynı anda su ve buz yüzeylerinden olan buharlaşma ve yoğuşmadır.
Buharlaşma ile kar kristalinin yüzeyinden havaya binlerce su molekülü kaçıyor; yoğuşma ile ise kar kristalinin üzerine havadan binlerce su molekülü gelip yapışıyor. Bu nedenle, üzerindeki binlerce su molekülünün aynı yerde ve aynı özellikte olduğu ikinci bir kar kristalini bulmak mümkün değildir.

Kar neden beyaz renklidir?

Bir elma kırmızı görünür, çünkü elma yüzeyi ışıktaki renklerin çoğunu yutar ve sadece kırmızı ışık gözümüze yansıyınca elma yüzeyini kırmızı olarak görürüz. Benzer şekilde, bir kar kristalinin üzerine güneş ışığı düştüğünde güneş ışığı kar kristali tarafından bir kaç kez saçılır. Işığın hiçbir kısmı diğerine nazaran daha fazla yutulmaz, ve saçılmaz. Böylece, ışıktaki tüm renkler eşit olarak geri yansıtıldığından karın rengi güneş ışığı gibi beyaz olarak görülür.

Yağmur yağmadan önce bulutlar neden gri renkte olur?

Bunun sebebi yağmur bulutlarının kalın ve ağır olmasıdır. Bulutlar çok küçük buz kristallerinden ya da su damlalarından oluşur. Bildiğimiz gibi ısınan hava yükselir ve eğer soğuk havayla karşılaşırsa yükselen havadaki su buharı yoğunlaşarak bulutları oluşturur. Eğer koşullar elverişliyse yoğunlaşan hava kütleleri üst üste biner.

Bulutlardaki küçük su damlaları veya buz kristalleri, havada bulunan ve sadece mavi ışığı yansıtan daha küçük moleküllerle karşılaştırıldığında, ışığın bütün renklerini yansıtabilecek büyüklüktedir. Sonuçta bütün renkler yansıtıldığı için bulutları beyaz görürüz.

Bir bulut ince olduğunda, ışığın büyük bölümünü geçirir ve beyaz görünür. Fakat kalınlığı arttıkça gitgide daha az ışığı geçirirmeye başlar. Sonuçta bulutun en aşağıda kalan kısmı, bütün renkleri yansıtmaya devam ettiği halde, koyu görünür. Biz de blutun rengini gri olarak algılarız. Eğer dikkatle bakarsanız taban kısmı düz olan bir bulutun bu kısmının kenarlarından daha gir olduğunu farkedebilirsiniz.

__________________
COĞRAFYA AYAKLARLA ÖĞRENİLİR/ÖĞRETİLİR